ავტორი: მიშო დარბაიძე – 577681889

„ეტყობა, ვინმემ ცილი დასწამა იოზეფ კ.-ს, რადგან არაფერი დაუშავებია და ერთ მშვენიერ დილას მაინც დააპატიმრეს,“ – ფრანც კაფკა, „პროცესი“.

„არავის შეიძლება უარი ეთქვას ან დაუგვიანდეს მართლმსაჯულება,” – ვკითხულობთ გაეროს 1966 წლის სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ საერთაშორისო პაქტის მე- 9 მუხლში, რომლის ხელმომწერი საქართველოც არის.

თუმცა მაინც რატომ ჭიანურდება სასამართლო პროცესები? – სტატისტიკაზე და კონკრეტულ მაგალითებზე დაყრდნობით გაიგებთ ამ მულტიმედია მასალიდან.

_____

2022 წელს საქართველოს სამივე ინსტანციის (საქალაქო/რაიონული; სააპელაციო; უზენაესი) სასამართლოში ჯამში, 250 000-ზე მეტი საჩივარი შევიდა, 340-მა მოსამართლემ, 150 000-მდე საქმე დაასრულა, ხოლო, თითქმის ნახევრის, ზუსტად კი – 101 551 საჩივრის სრულად განხილვა 2022 წელს ვერ მოესწრო და მომავალი წლის საქმეებს დაემატა, – კვლევის შედეგებს “დემოკრატიის ინდექსი” ავრცელებს.

კვლევის მიხედვით, ზემოხსენებულიდან გამომდინარე, ერთი მოსამართლე, მომდევნო წლის დასაწყისს, 300-მდე საჩივრით ხვდება. 

გაჭიანურებული პროცესების გამო, ყოველწლიურად მოსამართლეს უფრო და უფრო მეტი საქმე აქვს მომდევნო წლისთვის გადადებული. მაგალითად, კვლევაში ვკითხულობთ, რომ 2017 წლიდან, 2022 წლამდე მორჩენილი საქმეების რაოდენობა თითქმის გაორმაგდა. 

“საქართველოში სასამართლოების გადატვირთულობის პრობლემა იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს არაერთხელ წამოუწევია. მაგალითად, საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მდივნის 2019 წლის ანგარიშით სასამართლოთა გადატვირთულობა სისტემის ყველაზე მნიშვნელოვან გამოწვევად დასახელდა. დატვირთულობა უფრო გაზრდილია 2021-2022 წლებში,” – ვკითხულობთ კვლევაში.

მკვლევრები მიუთითებენ, რომ 2022 წელს, ერთ მოსამართლეზე საშუალოდ 737 საქმე მოდის. ეს მაჩვენებელიც მზარდია, რადგან 2017 წელს, ეს მაჩვენებელი – 567-ს შეადგენდა.

მიუხედავად ასეთი რაოდენობისა, ეს არ შეიძლება ჩაითვალოს საქმეთა გაჭიანურების მიზეზად, რადგან “დემოკრატიის ინდექსის” კვლევის მიხედვით, დატვირთულობა მაღალი აქვთ მოსამართლეებს ევროკავშირის ქვეყნებშიც, მაგრამ ეს საქმეების გაჭიანურებას არ იწვევს. ამაზე უფრო ვრცლად ცოტა ქვემოთ.

საქმეების გაჭიანურების მასშტაბები

ის, რომ საქართველოში ყველა ინსტანციის სასამართლო პროცესები ჭიანურდება, პირდაპირ თუ ირიბად აღიარებენ როგორც “ქართულ ოცნებაში” ისე სასამართლო ხელისუფლებაშიც. სამოქალაქო სექტორი პრობლემაზე წლებია კრიტიკულ შეფასებებს აკეთებს. 

მაგალითად, “ქართული ოცნების” მიერ სასამართლო რეფორმებთან დაკავშირებით მიღებულ სტრატეგიაში მითითებულია საქმეების გაჭიანურების პრობლემაც. 

“საქართველოში საქმეთა გაჭიანურებას, როგორც სისტემურ პრობლემას, აღიარებს ფაქტობრივად ყველა სუბიექტი, რომელიც კავშირშია სასამართლო რეფორმის საკითხთან, კერძოდ: – მმართველი პარტია „ქართული ოცნება“ მის მიერ მიღებულ „სასამართლო რეფორმის სტრატეგიისა და სამოქმედო გეგმის“ დოკუმენტში მიუთითებს საქმეთა განხილვის გაჭიანურების პრობლემაზე.” – ვკითხულობთ კვლევაში..

საქმეთა განხილვის გაჭიანურებაზე ვკითხულობთ სახალხო დამცველის ანგარიშებში, საზოგადოებრივი აზრის კვლევებში, ევროკომისიის 2022 წლის 17 ივნისის შეფასების დოკუმენტში და სხვა. 

დემოკრატიის ინდექსმა, 198 ადვოკატი ონლაინ გამოჰკითხა, მათი თითქმის სრული უმრავლესობა, 94 % მიიჩნევს, რომ თითქმის ყველა საქმე ჭიანურდება, ადვოკატთა მხოლოდ 1 პროცენტი თვლის, რომ პროცესები არ ჭიანურდება.

ადვოკატებისგან განსხვავებულადვე პოზიცია აქვთ პროკურორებს. კვლევის მიხედვით, გამოკითხული 27 პროკურორიდან, 96% მიიჩნევს, რომ საქმეების მხოლოდ მცირე რაოდენობა ჭიანურდება. 

„სამოქალაქო-ადმინისტრაციულ საქმეებზე სხდომა, საშუალოდ, 3-4 თვის ან მეტი შუალედით იდება. მოსამართლე ამბობს, რომ მისი კალენდარი დაკავებულია და უფრო ადრე ვერ შეძლებს,” – ეუბნება ერთ-ერთი ადვოკატი, “დემოკრატიის ინდექსის” წარმომადგენელს. 

მკვლევრები საქმეთა გაჭიანურების რამდენიმე მიზეზს ასახელებენ:

• მხარეები, რომლებიც დაინტერესებულნი არიან საქმის გაჭიანურებით, იყენებენ სხვადასხვა საპროცესო ბერკეტს საქმის განხილვის შეყოვნების მიზნით;
• არც ადვოკატთა არც პროკურატურის მუშაკთა ეთიკის კოდექსი პირდაპირ არ ადგენს პასუხისმგებლობას საქმის გაჭიანურების გამო;
• ადმინისტრაციული ორგანოები ხშირად არ არიან დაინტერესებული საქმის დროული დასრულებით;
• ადმინისტრაციული ორგანოები და პროკურატურა, თითქმის ავტომატურად ასაჩივრებს ყველა წაგებულ საქმეს (მიუხედავად საჩივრის პერსპექტიულობისა), რაც იწვევს ზემდგომი ინსტანციების სასამართლოების გადატვირთვას;
• სასამართლოს არაეფექტიანი მენეჯმენტი, როცა მოსამართლის მივლინება, გადაყვანა, სპეციალიზაცია არ გამოიყენება საქმეთა ნაკადთან გამკლავების მიზნებით.

ამასთან, მკვლევრები მიუთითებენ, რომ ჩამონათვალი ამომწურავი არაა და არსებობს კიდევ ბევრი სხვა მიზეზი, რაც იწვევს გაჭიანურებას.

გაჭიანურებული პროცესები პრაქტიკაში

სასამართლო სხდომების გადადების მიზეზი შესაძლოა გამოწვეული იყოს პროცესის მონაწილეთა სურვილით და ინტერესებით, მოსამართლის ცვლილებით, მხარეების მოთხოვნით, პროკურორის ცვლილებით, მხარეების გამოუცხადებლობით, ანდა თუნდაც მოსამართლის სურვილით, ყველანაირი დასაბუთების გარეშე.

გარდა ამისა, სპეციალისტები თვლიან, რომ საქმის გაჭიანურების მიზეზი შესაძლოა იყოს პოლიტიკური ინტერესები. მაგალითად, ადვოკატ შოთა თუთბერიძეს, “რუსული კანონის” საწინააღმდეგო აქციაზე, ჯებირების დაზიანების ბრალდებით დაკავებული საბა მეფარიშვილის და ომარ ოკრიბელაშვილის საქმე მოჰყავს და ამბობს, რომ საქმის გაჭიანურების ერთ-ერთი მიზეზი იყო ის, რომ  საქართველოს მეხუთე პრეზიდენტს სალომე ზურაბიშვილს ბრალდებულები არ შეეწყალებინა.

ცნობისთვის: ომარ ოკრიბელაშვილი და საბა მეფარიშვილი 14 მაისს საპროტესტო აქციაზე რკინის ჯებირის ჯგუფურად დაზიანების ბრალდებით დააკავეს, ზარალი ჯამში პროკურატურისვე შეფასებით 400 ლარია, აქედან 250 მხოლოდ ჯებირის საფასური, ხოლო 150 მისი აღდგენისთვის საჭირო თანხა. პროცესი თითქმის 1 წელი გაგრძელდა, 2025 წლის 20 იანვარს მხარეებს შორის საპროცესო შეთანხმება გაფორმდა, ბრალდებულებს კი 3 -3 წლით პატიმრობა მიუსაჯეს.

შოთა თუთბერიძის მიერ მოყვანილ მაგალითთან ერთად, სასამართლო პროცესების გაჭიანურების მიზეზად  მოსამართლეთა არასაკმარის რაოდენობას და არაეფექტიან დროის მენეჯმენტს ასახელებს “სასამართლოს გუშაგის” ანალიტიკოსი, ანა ჩიქოვანი.

საერთაშორისო პრაქტიკა

ევროპა

2020 წლის მონაცემებით, ევროპაში სამოქალაქო და ადმინისტრაციული საქმეების განხილვას 237-358 დღე სჭირდება, ხოლო სისხლის სამართლის საქმის განხილვას 149 დღე, – წერს “დემოკრატიის ინდექსი” “მართლმსაჯულების ეფექტიანობის ევროპული კომისიის” 2022 წლის ანგარიშზე დაყრდნობით.

“საქართველოს პირველი და საკასაციო ინსტანციების სასამართლოებში სამოქალაქო და ადმინისტრაციული სამართლის საქმეთა განხილვის სავარაუდო ხანგრძლივობა გაცილებით აღემატება საშუალო ევროპულ მაჩვენებელს.”

კვლევის მიხედვით, თუ ევროპის ქვეყნებში, პირველი ინსტანციის სამოქალაქო საქმის განხილვას საშუალოდ 237 დღე სჭირდება, საქართველოში ეს მაჩვენებელი 433 დღეს შეადგენს. 

საქართველოში, საშუალოდ 440 დღე სჭირდება ადმინისტრაციულ საქმის განხილვას პირველ ინსტანციაში, ხოლო ევროპის ქვეყნებში – 358. 

რაც შეეხება სისხლის სამართლის საქმეების განხილვას, საქართველოს პირველ ინსტანციაში განსახილველად უფრო ცოტა დრო (126 დღე) სჭირდება, ვიდრე ევროპის ქვეყნებში (149 დღე).

აშშ

ამერიკის შეერთებულ შტატებში, გაჭიანურებული პროცესების შესამცირებლად, 1974 წელს ძალაში შევიდა ფედერალური კანონი სწრაფი მართლმსაჯულების შესახებ, რომელმაც, გარკვეულწილად, შეცვალა უზენაესი სასამართლოს დადგენილი მიდგომები გაჭიანურებულ მართლმსაჯულებასთან დაკავშირებით: 

·       განისაზღვრა გაჭიანურების კანონისმიერი ვადები
·       მიიღეს ღია ჩამონათვალი იმ საპატიო შემთხვევებისა, როცა საქმის განხილვის გაჭიანურება გამორიცხავს ბრალდებულის მიმართ სისხლის სამართალწარმოების შეწყვეტას.

 “მთელი მომდევნო კვირა კ. ყოველდღე ელოდა გამომძიებელთან ხელმეორედ გამოძახებას. ამიტომ კვირას ისევ იქითკენ გაწია. კარი დაკაკუნებისთანავე გაუღეს
– დღეს სხდომა არ ტარდება, – უთხრა ქალმა.” – ფრანც კაფკა “პროცესი”.